Тарихи-революциялық ескерткіші еліміздің тарихының ең бір трагедиялық беттерін еске түсіреді – Қостанайлық шаруа көтерілісін қатал басу. 1919 жылдың наурыз-сәуір айларында қызыл партизан көтерілісі Қостанай уезінің айтарлықтай бөлігін алып жатты, 5 сәуірде көтерілісшілер ақ гвардияшыларды Қостанайдан қуып шықты. Бірақ 8 сәуірде көтерілісті басу үшін жіберілген колчакшылардың жазалаушы бөлігі қалаға артиллериялық оқ жаудыра бастады. Қатал ұрыстан кейін партизандар қаланы тастап кетті, қанды қырғын басталды. Сәуірдің бірнеше күнінің ішінде қалада және оның маңайында жаппай атудың құрбаны болған мыңдаған адам қаза тапты.
1919 жылғы 17 қазандағы Наркомат баяндамасынан: «…Қалада тыныш жылау мен ыңырсу болды, егер қандай да бір әйел күйеуін жоқтап қатты жылайтын болса, оны атып тастаған. Адамдарды қабырғаларынан іліп қойған, қабырғаларына суы бар шелек іліп қойған, адамдарды үйлерінен қуған, ал үйлерін өртеген. Ер адамдарға күштері жетпейтін контрибуцияларды жасатқан, бас тартқан жағдайда атып тастаған. Қанды қырғынның нәтижесінде Қостанайда 10 немесе 11 мың адам өлтірілді. Оның ішінде 7 мың адам бір қабірге жерленді. Бұл зираттың ұзындығы шамамен 80 көшет отырғызатындай жерге дейін созылған – үлкен қорғандар, ал қалғандары әртүрлі орындарға жерленген …».
Азамат соғысы батырларының бауырластар бейіті екі жер үймесі түрінде (40 х 6 м).
1930-жылдарда ағаштан жасалған ескерткіш орнатылды.
1951 жылы ағаш ескрткіші темірбетонды ескерткішке ауыстырылды.
1979 жылы қаланың 100 жылдық мерейтойы қарсаңында темірбетонды ескерткіш орнына стела орнатылды.
2008 жылы Жеңіс алаңы аумағын көркйту кезінде бауырластар бейітінің төбесі тегістелді, бұл жерге гүлзарлар егілді және тротуар тақта төселді. Оқиға туралы еске алу үшін стела орнатылды.
Ескерткіш сипаттамасы
Ескерткіштің мерзімделуі:– 1930 жыл.
Орналасқан жері: Қостанай қаласы, Жеңіс саябағы
Азамат соғыс батырларының бейітінде конус тәрізді, темірбетоннан жасалған стела орнатылған. Стела мәрмәр таспен қапталған бетоннан жасалған тік бұрышты тұғырға орнатылған. Стелада қазақ және орыс тілінде «Азамат соғысы жылдарында қаза тапқандар мәңгі еске сақталады» деген жазба бар. Жоспардағы тұғыр мөлшері – 1,1 х 2,1 м, стела – 0,5 х 3,5 м. Ескерткіштің алдындағы алаңға кеспе тастар төселген.
